De meest bekende orka in gevangenschap, Tilikum, is vrijdag overleden. SeaWorld maakte bekend dat het dier waarschijnlijk is gestorven aan de gevolgen van een hardnekkige bacteriële longinfectie, waaraan hij al lange tijd leed. Tilikum is ongeveer 36 jaar geworden en heeft sinds zijn gevangenneming in de IJslandse wateren in 1983 zo’n triest leven geleid, dat velen zijn overlijden beschouwen als een zegen voor het dier.

Tilikum
Fotocredit: Scott Kinmartin Flickr via Compfight cc

Het zal bijna niemand ontgaan zijn: orka Tilikum is vrijdag overleden in SeaWorld Orlando. De 5500 kilo zware orka verkeerde al langer in slechte gezondheid, vooral het afgelopen jaar werd voor zijn leven gevreesd. Ook in de jaren daarvoor was hij geregeld ziek. Tilikum dobberde vaak lusteloos aan de oppervlakte van zijn bassin, gedrag dat bij orka’s in het wild niet voorkomt. Zoals bij veel orka’s in gevangenschap waren ook de tanden van Tilikum er slecht aan toe, door het bijten in betonnen randen en hekwerk. Daarom moesten zijn tanden dagelijks worden uitgeboord en gespoeld. Een verhoogde kans op infecties is hiervan het gevolg. Om de orka’s in gevangenschap op de been te houden krijgen ze dagelijks medicatie toegediend, waaronder antidepressiva.

In de mededeling over het overlijden van Tilikum beweert SeaWorld dat de orka:

“een lang en verrijkend leven heeft geleid en miljoenen mensen heeft geïnspireerd om van deze geweldige diersoort te houden.”

Een bespottelijke verdraaiing van de feiten, aangezien walvissen in hun kleine betonnen bak geen enkele vorm van verrijking hebben. Het enige moment dat ze iets te doen hebben is tijdens trainingen en shows, waarbij ze op commando onnatuurlijke kunstjes moeten vertonen voor een joelende mensenmenigte. Ook hanteert SeaWorld een vrij lage maximale levensverwachting. Niet zo vreemd als je bedenkt dat de meeste orka’s in de pretparken vroegtijdig overlijden. De maximale leeftijd van mannetjes in het wild is naar schatting zo’n 50-70 jaar. Lees meer in Weetjes: Orka’s, de grootste dolfijnen ter wereld. Aan het publiek heeft Tilikum vooral laten zien hoe orka’s juist niet gehouden zouden moeten worden.

Volgens SeaWorld is de bacterie die Tilikum waarschijnlijk fataal werd, zowel te vinden in het habitat van wilde orka’s, als in bassins. Welke bacterie het betreft wordt echter niet vermeld. Orka’s in gevangenschap hebben vaker te kampen met bacteriële infecties. Dierenwelzijnsorganisaties vermoeden dat de stressvolle levensomstandigheden daaraan bijdragen door het immuunsysteem te verzwakken. Eind december 2015 stierf orka Unna in SeaWorld San Antonio aan een hardnekkige schimmelinfectie. Ook zij was al jaren ziek, net als Tilikum.

Petitie
De officiële doodsoorzaak wordt pas duidelijk na de necropsie op Tilikum. Op Change.org is nu een petitie actief om de resultaten openbaar te maken. Ben je hiervan een voorstander, dan kun je hier tekenen.

Gevangen uit het wild
In 1983 werd Tilikum uit het wild gevangen voor de kust van IJsland, in de Berufjörður fjord. Hij was slechts twee jaar oud en nog veel te jong om van zijn moeder gescheiden te worden. Nooit heeft hij zijn familie meer gezien. Tilikum werd overgebracht naar Hafnarfjörður Marine Zoo in de buurt van Reykjavík, tot het Canadese SeaLand of the Pacific hem een jaar later kocht. Dit was een zware tijd voor hem. Niet alleen was hij uit zijn natuurlijke omgeving en bij zijn familie weggehaald, een zeer traumatische ervaring, de twee vrouwelijke orka’s (Nootka en Haida 2) in het mariene park moesten weinig van hem hebben. Ze vielen hem geregeld aan en het jonge dier kon zich nergens verschuilen. Als hij een oefening niet goed uitvoerde kregen alle drie de orka’s geen eten, wat de twee vrouwtjes op hem afreageerden. Na sluitingstijd werden ze gezamenlijk in een kleine, donkere tank gestopt. De drie dieren waren ook nog eens verschillende ecotypes, met een eigen taal en cultuur.

Toen SeaLand of the Pacific de deuren sloot kocht SeaWorld Tilikum in 1992. De orka, in de kracht van zijn leven en met zijn bijna 7 meter lengte groter dan elke andere orka in gevangenschap, was een aanwinst voor (de kassa van) het mariene park. Sindsdien speelt hij een belangrijke rol in het fokprogramma. Toen vorig jaar het programma RamBam achter de schermen filmde bij het Dolfinarium Harderwijk, was een van de vele bezwaren van de kijkers dat een medewerker van het dolfinarium de mannelijke dolfijnen masturbeerde. Dit gebeurde uiteraard ook bij Tilikum (en andere orkastieren), om zijn sperma voor het fokprogramma te verzamelen. Afgelopen jaar kondigde SeaWorld aan te stoppen met het fokken van orka’s, volgens de firma om gehoor te geven aan de veranderende publieke opinie.

Mensen gedood
Tilikum staat bekend als de orka die betrokken is bij de dood van drie mensen, hoewel er geen gevallen bekend zijn van wilde orka’s die mensen hebben gedood. Het eerste slachtoffer was Keltie Byrne, medewerkster van Sealand of the Pacific, in 1991. Ze struikelde en viel in het water: toen zij de kant op probeerde te klimmen pakte Tilikum haar voet. Samen met de twee andere orka’s in het park trok hij haar meerdere keren onder water. Mogelijk vonden ze haar een interessant speeltje in hun eentonige bestaan. Ook waren de orka’s de aanwezigheid van mensen in het water niet gewend. In 1999 glipte Daniel Dukes na sluitingstijd het orkaverblijf van SeaWorld Orlando in; ’s ochtends werd hij naakt in het bassin van Tilikum gevonden, gedrapeerd over de rug van de orka.

Blackfish
Het meest bekende incident is de dood van trainer Dawn Brancheau in februari 2010. Waarschijnlijk pakte Tilikum Brancheaus paardenstaart toen zij te dicht met haar gezicht bij hem in de buurt kwam en trok hij haar het water in. Haar lichaam werd enige tijd later ernstig gehavend geborgen. Dit trieste voorval is de aanleiding geweest voor de documentaire ‘Blackfish’, met als rode draad de schadelijke invloed die deze vorm van gevangenschap heeft op zulke zelfbewuste, sociale en intelligente dieren. Slechts twee maanden voordat Tilikum Dawn Brancheau aanviel, werd trainer Alexis Martínez gedood door orka Keto in Loro Parque Tenerife, waar SeaWorld mee samenwerkt.

Als gevolg van de documentaire, die internationaal veel stof deed opwaaien, dalen het aantal bezoekers en de inkomsten van SeaWorld, evenals de waarde van de aandelen, gestaag.

Tijd voor verandering
Gabriela Cowperthwaite, regisseur van ‘Blackfish’ is ervan overtuigd dat Tilikum dood beter af is dan te moeten lijden in gevangenschap. Ze beschouwd hem als een martelaar, die mensen ervan bewust kan maken hoe afschuwelijk het leven voor walvissen in gevangenschap is. Volgens haar is zijn dood zinloos als dieren die in dezelfde omstandigheden leven niet bevrijd worden.

“Als er niets gebeurt, is de dood van Tilikum en van alle andere dieren die overleden zijn, tevergeefs.”

Een mening die gedeeld wordt door vele tegenstanders van het houden van walvissen in gevangenschap, zoals ook Ocean Advocate News aangeeft:

“We moeten blijven vechten voor de dieren die nog steeds in gevangenschap leven, zodat ze de rest van hun leven in een zeereservaat mogen doorbrengen.”

Bronnen: Time, Animal Welfare Institute, The Dodo ©PiepVandaag.nl Angelique Lagarde