Wanneer is iets nu positief en wanneer is iets negatief? Als iemand iets positief vindt, kun je dan ook stellen dat het positief is? En andersom? In hondentraining is het eigenlijk helemaal niet van belang wat de mens ervan vindt. Helaas zijn er individuen die vooral hun eigen mening erg interessant vinden wat betreft hondentraining. Er is echter maar één jury: het dier, de hond!

hondentraining
Aram en Zorro | © Bert van Straten

Als de omgangsvormen en het handelen van een persoon als gevolg hebben dat het welzijn van de hond vooruit gaat en de hond een goed leven heeft, kun je stellen dat het voor die hond positief is. Als de omgangsvormen en het handelen van een persoon als gevolg hebben dat het welzijn van de hond achteruit gaat en de hond een slecht leven heeft, kun je stellen dat het voor die hond negatief is. Het resultaat, waarin de hond dus de jury is, is dus van belang en niet wat wij als mens ervan vinden.

Voedseltraining en de clicker worden graag als positief verkocht en kritiek op deze vorm van trainen is ‘not done’. Helaas, want hoewel de clicker en voedseltraining efficiënt en prettig kunnen zijn (ik maak er graag gebruik van), zitten er wel degelijk hele negatieve en zelfs gevaarlijke kanten aan vast.

hondentraining
Lucy van Fur Trade under the Skin wordt bij ons getraind en verzorgd met de clicker | © Bert van Straten

Willen we uiteindelijk goed voor onze honden zorgen, is het van belang dat we op een open en eerlijke manier met elkaar blijven discussiëren, daar heeft de hondenwereld overigens nog een lange weg in te gaan..

Waar komen de termen positief en negatief nu eigenlijk allemaal vandaan? Deze termen komen uit het onderzoek van E.L. Thorndike en later van B.F. Skinner.

Operante conditionering:
Het bijbehorende rijtje (info over de wetenschapper E.L. Thorndike):
Positieve bekrachtiging: het aanbieden van een positieve prikkel (bijvoorbeeld voedsel, geven van speelgoed aan kind)
Negatieve bekrachtiging: het achterwege blijven of ophouden van de negatieve prikkel (bijvoorbeeld hard lawaai of stroomstootje)
Positieve straf: het aanbieden van een negatieve prikkel
Negatieve straf: de afwezigheid of ophouden van de positieve prikkel (bijvoorbeeld onthouden van voedsel, een kind zijn speelgoed afnemen als het vervelend is).

Positieve bekrachtiging is training met voedsel of de clicker, positieve straf is bijvoorbeeld een slipketting. Het woordje positief wordt in het onderzoek gebruikt om aan te geven of er iets wordt toegevoegd of weggelaten. Het is dus geen waardeoordeel of het voor het dier positief of negatief is. De woorden bekrachtiging en straf doen dat wel. Dus het bekrachtigen van iets is positief voor het dier en het straffen negatief.

Een negatieve bekrachtiging is daarmee dus een positieve ervaring voor het dier, terwijl een positieve straf, negatief is voor het dier. Het gebruik van de woorden positief en negatief kunnen voor sommigen behoorlijk verwarrend overkomen.

Er is veel informatie te vinden over het ontstaan van voedsel- en clickertraining. In vrijwel iedere uitleg vindt u terug dat clickertraining is gebaseerd op, let op, positieve bekrachtiging, waarbij positieve straf wordt weggelaten en het daarom prettig is voor het dier.

Dit is de halve waarheid! Clickertraining komt uit de dolfijnenindustrie en is door een dolfijnentrainster, Karen Pryor, in de hondenwereld geïntroduceerd. Er wordt echter iets weggelaten, namelijk dat de basis van clickertraining niet alleen maar positieve bekrachtiging is, maar positieve bekrachtiging in combinatie met negatieve straf, het weglaten van voedsel! De dolfijn leeft immers in een afgesloten bak met alleen maar water, het dier is op geen enkele manier in staat om aan voedsel te komen, het is kunstjes doen of sterven! Toch noemen we dit positieve bekrachtiging, er staat toch heel leuk iemand met een lekker visje in haar hand? De dolfijn springt zo leuk door een hoepel en krijgt dan ook nog een beloning! Het lijkt inderdaad allemaal leuk omdat men de informatie van de gebruikte negatieve straf weglaat: het onthouden van voedsel! Onderschat u alstublieft niet de ellende waarin deze dieren leven, dit is een levensecht voorbeeld van wat aangeleerde hulpeloosheid nu werkelijk is! Men heeft het vaak over achterhaalde technieken, de oorsprong van de clickertraining ligt in 1940, 75 jaar geleden dus!

Nu de vertaling naar honden. Er is een wezenlijk verschil tussen de dolfijnen en onze honden, onze honden leven niet in totale ‘gevangenschap’ en er wordt hen geen voedsel onthouden. Dit betekent dat een hond dus meer ‘vrijheid’ heeft in het maken van keuzes. Ga je als jachthond achter de hazen aan of kom je naar de baas voor dat koekje? Er zijn ook trainingen waarbij de dolfijnen de ‘vrijheid’ hebben in open zee, bijvoorbeeld bij de marine. De motivatie is dat de dieren daar ook gewoon vrij in de zee zwemmen en toch terugkomen naar de duiker/trainer en niet zelfstandig gaan jagen.

Foto van Dolfijn met tie-wrap om snuit tijdens training. (halverwege pagina)

De training van dolfijnen in open zee gaat als echter als volgt: om te beginnen heeft men de beschikking over meerdere dolfijnen, dus als een dolfijn niet meewerkt pakt men een andere. Niemand die het verschil ziet, en bij de marine accepteert men gewoon collateral damage als een dolfijn niet terugkeert. Het werkt natuurlijk niet als geen enkele dolfijn nog terugkomt. Wat men mist bij het trainen van een ‘vrij’ dier is immers de negatieve straf. Deze brengt men weer terug door een tie-wrap om de snuit van de dolfijn te doen. Het dier kan hierdoor niet jagen/eten. De dolfijn die ervandoor gaat (en dat doen ze allemaal!) heeft maar één keuze: terugkeren naar de duiker/trainer of een hongerdood sterven. En om ervoor te zorgen dat ze als ze na dagen, soms veel langer, terugkeren vanwege die honger, de duiker kunnen vinden gebruikt men een geluid (clicker of fluit). Dat geluid betekent de belofte op voedsel. De duiker/trainer verwijdert de tie-wrap en geeft de dolfijn voedsel, positieve bekrachtiging noemen we dat dan nog steeds! In mijn column over Tilikum, The BlackFish, benoem ik dat de reden dat Tilikum ontspoort, voor mij heel duidelijk de belofte op voedsel is die gemist wordt in combinatie met aangeleerde hulpeloosheid bij een bovengemiddeld sterk karakter.

Clickertraining kan er bij een bepaalde groep honden, met name bij de sterkere karakters, voor zorgen dat het tikkende tijdbommen worden, zoals met Tilikum is gebeurd. Het gebruik van de clicker is dus niet alleen maar positief zoals men graag beweert, de bewering dat je geen positieve straf/correctie hoeft te gebruiken klopt, maar of dat nu altijd zo positief is? Bij welk dier is welzijn beter gewaarborgd? Het schaap dat relatief vrij leeft op de heide in de groep met de vrije beschikking over ruim voldoende voedsel, maar soms wordt gecorrigeerd door de Border Collie of misschien zelfs het schrikdraad, of de dolfijn die nooit positieve straf/correcties krijgt in een betonnen bak die door aangeleerde hulpeloosheid uit pure noodzaak en honger gedwongen wordt om kunstjes te doen? Los van de aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid van halal geslacht te worden heeft dat schaap toch echt een veel beter leven dan de dolfijn!

Er is niet één wiskundig model waarmee je alle kinderen in alle situaties kunt opvoeden en begeleiden, en dit geldt ook voor onze honden. In gesprek blijven is van belang, maar dat lukt alleen als we respect op kunnen brengen voor elkaar, en niet als partijen zich opstellen alsof zij de absolute waarheid in pacht hebben!

©PiepVandaag.nl Bert van Straten, Pack Leader