Misschien hebt u hem al gezien en zelfs gekocht uit het vriesvak van uw supermarkt of vishandel: de exotische pangasius. Het lijkt op het eerste gezicht een goede keuze. Want pangasius wordt op grote schaal gekweekt in Azië en lijkt dus een ethisch verantwoord alternatief voor het eten van gevangen, bedreigde vissoorten. Zo simpel is het echter niet.

Pangasius Mekong Delta
Pangasius kweek in Mekong Delta

Pangasius is een Vietnamees succesverhaal. 90 procent van alle pangasius wordt gekweekt in de Mekong-rivierdelta. Het gaat eigenlijk om twee soorten katvis: tra (pangasianodon hypophthalmus) en basa (pangasius bocourti).

Pangasianodon hypophthalmus
Pangasianodon hypophthalmus
Pangasius bocourti
Pangasius bocourti

In 1995 bedroeg de ‘oogst’ 10.000 ton, in 2008 was het al meer dan 1,1 miljoen ton. Die groei is veroorzaakt door de sterk toegenomen vraag.
Pangasius wordt nu uitgevoerd naar 130 landen, bijna allemaal in de vorm van witte filets. 80 procent van de export ging naar de VS, maar dat is de laatste jaren veranderd: nu is Europa met 35 procent de grootste afnemer en hangen de VS onderaan met amper 4 procent.

Waterkwaliteit is niet zo’n punt
Het succes van pangasius heeft de vis onder meer te danken aan een fysiologisch kenmerk. Door zijn unieke zwemblaas kan deze vis direct zuurstof halen uit de lucht. Dat betekent dat kwekers niet te veel hoeven wakker te liggen over het zuurstofgehalte van het water. Lees: waterkwaliteit is niet echt een punt en je kan heel veel vissen in heel weinig water kweken. De norm is zowat 150 stuks in een drijvende kooi van één kubieke meter, en een stuk of tachtig per vierkante meter in een kunstmatige vijver.

Poisson poison
De Mekong is één van de zwaarst vervuilde rivieren ter wereld. De hoeveelheid arseen in de stroom ligt tot acht keer hoger dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) veilig acht. In het grondwater is de concentratie zelfs twintig keer hoger dan veilig. Het gif komt onder meer van een vrijwel ongecontroleerd gebruik van pesticiden. De impact is nog niet duidelijk: de effecten van chronische arseenvergiftiging zijn vaak pas na tien jaar te zien. Daarnaast worden in de Mekong hoge concentraties van kankerverwekkende stoffen als PCB’s (polychloorbifenyl), DDT (dichloordifenyltrichloorethaan), HCH (hexachloorcyclohexaan) en HCB (hexachloorbenzeen) gemeten.

De vis-apotheker
Uw pangasiusfilet leeft niet alleen in dat water; het water wordt ook gebruikt om hem mee in te vriezen. En dat water is lang niet schoon: er komen allerlei restanten in voor van geneesmiddelen tegen parasieten en pre- en antibiotica. Bovendien wordt altijd trifluraline aangetroffen, dat in de EU sinds 2008 verboden is. Dit herbicide bezit alle eigenschappen die u niet in de buurt van vis voor consumptie wil: persistent in de bodem, niet gemakkelijk biologisch afbreekbaar en daardoor hoopt het zich gemakkelijk op in met name water-organismen. De viskwekers vinden het echter een doeltreffend middel tegen ongewenste plantengroei in hun vijvers.

Urine van zwangere vrouwen
Een ander middeltje dat gretig wordt afgenomen: vrouwelijke pangasius groeit opmerkelijk sneller en legt sneller en meer eieren wanneer zij wordt ingespoten met een hormonenextract dat een Chinese firma produceert uit gevriesdroogde urine van zwangere vrouwen.

De kip en de vis
De pangasius krijgt korreltjes te eten waarin zich onder meer vismeel bevindt (dat komt uit Zuid-Amerika, waar 90 procent van de ansjovisvangst verwerkt wordt tot diervoeder), plantaardige eiwitten afkomstig van soya, maar ook dierlijke eiwitten en nogal wat kippenveren en andere bijproducten van gevogelte. Dat laatste kan het risico met zich meebrengen dat het in die regio gangbare vogelgriepvirus ook in de vissector terecht komt.

Pentanatriumtrifosfaat
Eenmaal verwerkt krijgt de pangasiusfilet een injectie met een pentanatriumtrifosfaatoplossing. Die bedraagt tussen 10 en 20 procent van het gewicht van de filet. De filet wordt daardoor zwaarder en brengt dus meer op, maar kan daardoor bovendien langer bewaard worden.

Feodaal systeem
De viskwekers worden van dit alles niet echt rijk. Een maximum maandinkomen van $50,- is normaal. Langs de oevers van de Mekong is ook een soort feodaal systeem ontstaan, waarbij een arme viskweker het visvoer ‘in bruikleen’ geleverd krijgt. De leverancier van het voer neemt de kweekvis na 180 dagen af tegen een vergoeding die per persoon neerkomt op ongeveer de armoedegrens.

Katvis vermoordt dolfijn
De kweek van pangasius heeft sterk bijgedragen aan het verdwijnen van de populatie van irrawaddydolfijnen (orcaella brevirostris) in de Mekong. Er zou nog hooguit een vijftigtal zijn. De dolfijnen zijn bijna allemaal gestorven aan een bacteriële infectie, waarschijnlijk door aanraking van de kweekkooien. Die infectie is op zich niet dodelijk, behalve wanneer het immuunstelsel van de dieren is aangetast. Bij de autopsie troffen onderzoekers giftige niveaus van pesticiden (vooral DDT) en PCB’s aan.

Irrawaddydolfijn
Irrawaddydolfijn

Zwarte markt
Vorig jaar werd in de VS een lading pangasius van 4.545 ton onderschept. Op de verpakkingen stonden de namen van duurdere vissen zoals tongfilet, kabeljauw en zeebaars: alles behalve pangasius. Het kopstuk achter de zwendel werd gepakt en kreeg 63 maanden cel. Maar het zou naïef zijn om te denken dat deze vangst veel meer dan het topje van de ijsberg was.

En dan is er de strontmond
Tilapia is oorspronkelijk Afrikaans, maar nu wordt hij voornamelijk in Zuid-China, Indonesië en Bangladesh gekweekt. De export gaat grotendeels richting Amerika, maar ook in Europese supermarkten duikt de vis op. Het grootse probleem met tilapia zijn hormonen. Alleen de mannetjes van de soort zijn bruikbaar om verwerkt te worden. Dus worden van de vrouwtjes op jonge leeftijd mannetjes gemaakt. Dat kan door het toedienen van grote doseringen testosteron. Te veel testosteron kan onder meer leiden tot borstkanker.
Tilapia wordt ook wel “strontmond” genoemd door z’n kwekers. De vis is kampioen in het eten van zijn eigen uitwerpselen; hij consumeert tot zes keer meer uitwerpselen dan dat hij er zelf produceert.

Dit is een bewerking van een artikel verschenen op demorgen.be ©PiepVandaag.nl Jeanco Lapierre Armande