Natuur moet achter hekken! Of niet? 

Een lynx in de bosjes is klaar om op een pasgeboren kalfje te duiken. De rancher had een voorgevoel en kwam uitgerekend dit moment bewapend op zijn ronde. Het deed hem zeer om de lynx af te moeten schieten, maar hij beseft dat dit onderdeel is van het ranchen in een gebied waar grote roofdieren leven.

Het kalfseizoen een jaar later. Op mijn ronde tref ik een overleden kalfje aan. Waarschijnlijk een trap gekregen van één van de koeien. We brengen het kalfje naar een plek ongeveer tweehonderd meter van mijn cabin, halverwege op de berg. Diezelfde avond hoor ik de wolven janken. Hun gehuil weergalmd langs de bergwand tussen de machtige Douglassparren en dennenbomen en ik was ervan overtuigd dat ze hun koor aanhieven in euforie op de gevonden buit. Wolven worden al honderden jaren gehaat, beschuldigd en bejaagd om hun onstilbare honger naar voornamelijk vee. Een week later passeren de buren de plek en treffen het kalfje nagenoeg ongeschonden aan.

We leven hier met beren, wolven en bergleeuwen en iedereen hier ziet het als een voorrecht om habitat met megafauna te mogen delen. Zelfs als we zo nu en dan een dier verliezen aan een hongerige grizzly of de broccoli aan een grazende kudde herten.  Als er een incident plaatsvindt, is makkelijk om het dier de schuld te geven maar diep van binnen beseffen we wel dat het onze eigen fout is.

De smaak van biefstuk

Ondertussen in de Andes heeft een oude brilbeer zijn gebruikelijke dieet van gras en bessen en zo nu en dan een goed stuk wild vlees verschoven naar koeien. Nadat de beer, zelf lid van de Rode Lijst met de status ‘kwetsbaar’, zijn klauwen had weten te leggen op enkele karkassen van verongelukte koeien, heeft hij de smaak van biefstuk te pakken gekregen en uitgevonden dat levende koeien erg makkelijke prooidieren zijn. In drie jaar tijd heeft Yachak (Wijze Man in Quechua taal) 250 koeien gedood in noord Ecuador.

Een aloud bekend thema komt naar boven. De lokale inwoners willen van de beren af, natuurbeschermers willen de populaties behouden voor de toekomst. Met elke koe die gedood wordt, groeit de roep om vergelding. Inmiddels zijn al een dozijn onschuldige beren geslachtofferd terwijl de oude beer te gewiekst blijkt om zich door een kogel of verdovingspijl te laten vangen. De populatie beren is echter zo kwetsbaar dat met elk nieuw slachtoffer die er valt de ecologische waarde van Yachak stijgt. [Smithsonianmag.com]

Minder vanzelfsprekend

Hoewel de westerse wereld inmiddels zich langzaam een andere houding ten opzichte van natuur aanmeet, is het zelfs in Europa en Noord Amerika nog een hard gevecht voor natuurbeschermers om de mentaliteit van de betrokken burgers en corporaties te veranderen. Mensen zien hun natuurlijke omgeving steeds minder als vanzelfsprekend en prijzen zichzelf gelukkig om in een paradijselijke omgeving te kunnen wonen. Maar als die natuur zijn wrede kant laat zien, vergeten mensen ook snel wat de prijs is van het paradijs. Grijpen naar wat de mens het beste kent, de agressieve oplossing.  Afschot.

Met name in de Verenigde Staten waar uit naam van de grote agrarische vooruitgang toproofdieren moesten worden uitgeroeid, hebben natuurbeschermers de afgelopen decennia enorm hard gewerkt om de mentaliteit van de bevolking te veranderen. Grizzly-, wolf- en bergleeuwpopulaties vechten voor hun overleving en herstel, soms met overwinningen, soms verlies.

In Montana worden geregeld grizzlyberen neergeschoten die hun oog op vee hebben laten vallen. Eigenlijk meer ter geruststelling van de rancher, dan dat het een effectief middel is.

“Het is op de lange termijn zoveel beter voor de sociale acceptatie van de beren om de probleembeer te verwijderen”, zegt Mike Madel, beerconflict manager in Minnesota. “Een beer kan een heel herstelprogramma tenietdoen.”

Juist door een iets beter landmanagement, een hogere tolerantie van de lokale bewoners en hun appreciatie voor de omgeving waarin ze wonen, hebben de natuurbeschermers een vastere voet aan de grond gekregen in de westerse wereld.

Quick fix

In Canada kun je je ranch laten certificeren als Predator Friendly. Het uitgangspunt van Predator Friendly ranching is als rancher samen te leven met grote roofdieren. Louise Lienberg heeft zo’n ranch in Alberta, een provincie die berucht is om zijn beleid van de quick fix oplossing als afschot van wolven.

In haar artikel voor de Peace Country Sun legt Lienberg uit hoe die quick fix gewoonweg niet werkt. Een onderzoek in Minnesota en Idaho toont aan dat het grootste verlies van vee te wijten is aan verteringsproblemen en luchtwegaandoeningen, waar slechts drie procent van de verliezen veroorzaakt werd door wolven, zwarte en grizzlyberen samen. Dat kleine restdeel kan volgens Lienberg nog worden verkleind door goed veebeheer.

“Uit een ander onderzoek naar wolfpredatie op gedomesticeerde schapen in de Franse Alpen, bleek dat insluiten en/of bijeenhouden van de schaapskudde in de nacht onder bewaking van vijf veehoedende honden, de meeste dodingen voorkomt (respectievelijk 94 procent en 79 procent) die onder gelijke omstandigheden onder vrij grazende schapen gevallen zouden zijn.”

Grote, kwade moederkoe

Clint en Karen Thompson, van de San Jose Cattle Ranch in British Columbia passen liever hun jaarlijkse cyclus van kalveren aan op het ritme van de natuur dan aan de agenda van de veemarkt, zodat hun kalveren de meeste overlevingskansen krijgen. Karen:

“Als we later in het seizoen kalveren, dan zijn er meer natuurlijke prooidieren aanwezig die makkelijker te bejagen zijn voor roofdieren, zoals muizen die geen grote, kwade moederkoe achter zich hebben staan.”

Uit een optelsom bleek eveneens dat inkopen van hooi goedkoper was dan zelf hooi maken.

“Nu we niet meer hooien, merken we dat er veel meer leven aanwezig is in de weides.”

Ook dat helpt om roofdieren af te leiden van het vee.

Het effect van afschot, de meest populaire reactie op schade door wilde dieren, wordt al decennia lang onderzocht met klaarblijkelijk hetzelfde resultaat: het werkt niet. In het geval van wolven leidt afschot van dieren tot onstabiele, kleine, jonge en onervaren roedels, die onvoorspelbaar gedrag zullen gaan vertonen. Jonge dieren hebben meer voedsel nodig dan oudere dieren en de vraag voor prooi neemt daardoor dus toe.

Afschot leidt eveneens tot de relatieve vergroting van de hoeveelheid beschikbaar voedsel. De overgebleven dieren hebben daarom meer slagingskans om een groter aantal jongen groot te brengen en om door een versnelde draagcyclus te gaan.

Ware plaag

Afrika kampt met een eigen versie van het probleem. Diersoorten zijn zeer onevenredig verdeeld geraakt over hun oorspronkelijke territorium. Een diersoort kan in het algemeen met uitsterven worden bedreigd en tegelijkertijd een ware plaag vormen op lokale schaal.

Leeuwen zijn een goed voorbeeld daarvan. In de huidige situatie dreigt de helft van de leeuwenpopulaties te verdwijnen (totaal nog 35.000 dieren in leven in vergelijking met 200.000 vijftig jaar terug). In Afrika liggen de verhoudingen anders. Veehouderij is daar voor veel mensen de enige manier om te kunnen bestaan. Ze kunnen niet terugvallen op een sociaal vangnet, een verzekering of een compensatie van de overheid als hun dieren worden aangevallen.

“Dit continent heeft de snelst groeiende populatie en er is een enorme armoede. Gooi leeuwen in de mix en de situatie wordt enorm gecompliceerd”, zegt Dr. Luke Hunter, president van Panthera, de meest vooraanstaande organisatie voor de bescherming van grote katachtigen in de wereld.

Hunter is co-auteur van een onlangs verschenen essay om alle leeuwenpopulaties achter hekken te plaatsen om ze voor uitsterven te behoeden.

Geen keuze

“Leeuwen zijn unieke dieren”, legt hij de bezwarende omstandigheden uit. “Ze leven in groepen en zijn daardoor afhankelijk van grote herbivoren om te overleven. Ze hebben eigenlijk geen keuze om zich op kuddes vee te storten.”

Waar veel roofdieren zich misschien zich een keer vergrijpen aan een gedomesticeerd dier, zullen leeuwen dat per definitie doen. Zeker waar de oprukkende beschaving de natuurlijke prooi van de leeuw verdrukt.

Hekwerken plaatsen blijkt uit onderzoek in 42 locaties in Afrika een relatief goedkope en zeer effectieve manier om de leeuw te beschermen tegen de mens in vergelijking met andere beschermingstactieken. Maar het is ook een uiterste methode die Hunter liever niet overal toegepast ziet. Ook hij is een voorstander van beter veebeheer. “Het is heel simpel. Als je je werk goed doet, heb je veel minder problemen.”  Zijn recept voor succes is niet veel anders dan die in de Franse Alpen is beproeft. “Laat de dieren overdag grazen in het veld en hou ze ’s nachts ingesloten in een kraal. Zorg dat de omheining en de poorten goed in orde zijn en zorg dat je goede, verantwoordelijke herders op je vee laat hoeden”, stelt Hunter. “Leeuwen zijn net als andere wilde dieren, makkelijk te verjagen.”

Een taak van de jonge mannen

Het probleem schuilt in normvervaging en economisch- en maatschappelijke druk, zowel in Afrika als in Noord Amerika. Waar in Noord Amerika steeds minder geld te verdienen is in kleinschalig ranching en de rancher genoodzaakt is om er een baan bij te nemen, waardoor er geen tijd meer is om om te kijken naar de dieren, heerst in Afrika een vergelijkbare situatie op wellicht iets dramatischer schaal. “Vroeger was herderen een taak van de jonge mannen, de krijgers, degenen die de problemen oplosten in een gemeenschap”, schetst Hunter de situatie. “Nu doen ze dat niet meer. Ze hangen wat rond of ze trekken naar de stad in de hoop wat geld te kunnen verdienen. De zes tot negen jaar oude kinderen letten nu op het vee. Die durven niet naar buiten om een afgedwaalde geit te gaan zoeken.”

Hij ziet dat de traditionele kennis en vaardigheden verdwijnen, zoals hoe je een goede kraal bouwt van doornstruiken om roofdieren buiten te houden. “Een van de dingen die wij doen is daarin investeren. Hoe minder problemen er zijn met leeuwen, hoe meer de tolerantie ten opzichte van hen groeit.” Daarnaast leidt Panthera ook projecten om lokale mensen in te huren om data over leeuwen te verzamelen.

Herwaardering voor de wildernis

Hunter ziet een lichtpuntje in de toekomst als de ontwikkeling in Afrika overeenkomsten gaat vertonen met de ontwikkeling van Noord-Amerika. “Toen in Amerika de economie op gang kwam, trokken mensen naar de stad en raakte het platteland ontvolkt. Dat gaf vrij baan aan de wolven en bergleeuwen om zich weer te kunnen vestigen in de gebieden waar ze voorheen uitgeroeid waren. Ook kwam met de economische groei een herwaardering voor de wildernis op gang. Misschien gaan we dat herstel ook zien in Afrika.” Wel geeft hij te kennen dat dit vooral opgaat in zuidoost Afrika, waar de leeuw nog het meest algemeen is en de staten redelijk stabiel. Voor de versnipperde en zeer kleine overgebleven groepen leeuwen in de gefaalde staten van centraal en west Afrika heeft Hunter weinig hoop.

Het speren van leeuwen lijkt meer een psychologische voldoening te geven dan dat het een effectieve methode is om verlies van vee te voorkomen. “Uit een onderzoek naar vier Masa:i groepen bleek dat ziekte leidt tot het grootste verlies van vee”, zegt Hunter. “Maar de mensen hebben het gevoel dat ze daar niets aan kunnen veranderen. Aan predatie kunnen ze wel wat doen, denken ze.”

Hoofdauteur van het essay dat voor hekwerken pleit, Dr. Craig Packer van het leeuwenonderzoekscentrum van de universiteit van Minnesota is minder overtuigd dat samenleven met wilde dieren nog een optie is. Hij heeft al het geduld verloren met het romatieke idee van de ongerepte wildernis is Afrika. “Dat was 130 jaar geleden”, verzucht hij in de New York Times. “Ik probeer mensen te dwingen om het overduidelijke in te zien. Laten we realistisch worden.”

Volledige ecosystemen

Een vergelijkbare discussie woedt ook in het Yellowstone Park, waar de herintreding van de wolf een enorme boost aan de biodiversiteit heeft gegeven, maar ook tot grote weerstand van de lokale ranchers heeft geleidt. Ook daar onderzoekt men nu initiatieven om het park  volledig van de beschaving te scheiden door hekwerken. Het gaat om de insluiting van volledige ecosystemen, gebieden van enkele tienduizenden vierkante kilometers. Anders dan de Nederlandse Waterleidingduinen waar de insluiting van herten heeft geleid tot het uithongeren van herten omdat die niet de kans krijgen om het voedsel te volgen.

Soms gaat het niet eens om de wildernis in te sluiten, maar om de mensen uit te sluiten. Hunter noemt een voorbeeld in Mozambique, waar nederzettingen omheind zijn in een wild reservaat.

Moderne tijden vragen om moderne oplossingen. Hoe gevarieerd de problematiek zich wereldwijd voordoet, in beginsel komt het er op neer dat de mens gewend is geraakt om verantwoordelijkheid af te schuiven. Men voelt zich niet meer zelf verantwoordelijk voor de veestapel of groententuin, maar het is zaak van de overheid of men legt het probleem liever bij de natuur zelf neer. Zolang die mentaliteit niet op grote schaal omgebogen wordt, is totale scheiding van natuur en beschaving misschien echt de enige oplossing.

Bronnen ©PiepVandaag.nl Barry Wijnandts