Nederland is er alles aan gelegen om de derogatie, de ontheffing van de EU om extra mest te mogen produceren, te houden. Meer mest betekent meer dieren en dus meer export. En om die export draait het allemaal. De EU besliste 4 april dat Nederland zijn derogatie mag behouden voor de periode 2018-2021.

mest
Nederland mag opnieuw meer mest produceren dan andere EU-landen | Foto: publiek domein

Nederlands vee produceert per jaar 76 miljard kilo mest, ofwel circa 170 miljoen kg fosfaat en 500 miljoen kg stikstof. Dat is per Nederlander circa 4500 kilo per jaar. Dit zijn veel te grote hoeveelheden mest en die overschrijden de grenzen van ecosystemen (natuur, water, bodem). Nederland vormt een uitzondering in de EU: niet alleen is de nitraatnorm de hoogste in de EU ook mag bijna de helft van het landbouwoppervlak gebruikt worden voor derogatie.

Slechts vijf landen in de EU hebben derogatie. Nederland heeft voor 45 procent van het landbouwoppervlak derogatie en is daarmee ruimschoots koploper. Nummer twee, België, heeft voor 12 procent van de landbouwgrond derogatie en nummer drie Denemarken 4 procent .

Nederland heeft een groot economisch voordeel van derogatie. Het zorgt er voor dat Nederland per jaar tien miljard kilo mest meer mag produceren dan de EU norm. Volgens Universiteit Wageningen het afschaffen van derogatie leiden tot 15 procent minder varkens, 10 procent minder kalveren en 5 procent minder koeien tot gevolg.  Op jaarbasis betekent 15 procent minder varkens iets van 4 miljoen minder dieren.

Biodiversiteit Nederland gaat er aan door mest
Het probleem is dat we in Nederland omkomen in de mest. Een varken poept ongeveer 1.000 kilo laagwaardige mest per jaar en er zitten miljoenen varkens in de stallen. Varkensmest wordt gezien als ‘chemical waste’ (chemisch afval) en het kost de boeren geld om er van af te komen in plaats van dat het iets oplevert als bemester van grond. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft geen enkele EU-lidstaat door de landbouw en de daarmee gepaard gaande enorme hoeveelheid mest minder biodiversiteit dan Nederland.  De Vogel- en Habitatrichtlijn wordt niet gehaald.

mest
Het verlies van biodiversiteit | Afbeelding: GLOBIO – PBL

In april 2016 publiceerde de Europese Commissie, Directoraat-Generaal Milieu, een rapport waaruit bleek dat van alle onderzochte regio’s het milieu in Noord-Brabant er het slechtst aan toe is. Oorzaak: de enorme veehouderij. Noord-Brabant heeft volgens de EU ‘the highest pollution risk’, ‘the region is considered to be severely water-stressed’, ‘North-Brabant has very high surplus in both N and P and the associated emissions to air and concentration in water’, ‘regional waters, which are still suffering from high nutrient loads, eutrophication, and the ammonia and nitrous oxide emissions which have an impact on natural areas’. Allemaal gevolgen van mest.

mest
Grutto | ©Lars Soerink, Vilda natuurfotografen

De Universiteit Wageningen schrijft in een rapport van 12 mei 2017 dat grutto’s en andere weidevogels afkoersen op uitsterven. Oorzaak: intensivering van de melkproductie, met mede als gevolg steeds meer mest.

Grondwater is vervuild
Tussen 2014-2017 werd de Europese norm 50 mg nitraat per liter in verschillende gebieden in Nederland overschreden door mest uit de veehouderij. Nitraat ontstaat door het uitrijden van mest. Op zandgrond en löss in Zuid-Nederland is sprake van een duidelijk overschrijding.

mest
De nitraatkaart van Nederland 2012-2015 (bron: RIVM). De gele gebieden  overschrijden de norm van 50 mg. Oranje en rood betekenen een overschrijding in extreme mate. Vrijwel alle zandgronden hebben een overschrijding van de EU-nitraatnorm.

Oppervlaktewater
De kwaliteit van het oppervlaktewater in grote delen van het land slecht te noemen. Zonder forse krimp van de veestapel worden de Europese doelen voor schoon oppervlaktewater volgens het RIVM nooit gehaald. Niet alleen bevat het water te veel nutriënten, zoals stikstof en fosfor, maar ook resistente bacteriën en residuen van medicijnen en antibiotica uit de mest van dieren.

Het grondwater is plaatselijk zo vervuild dat drinkwaterbedrijven de inname van water al op 21 punten hebben moeten staken en zuiveringskosten erg stijgen.

Schade aan de natuur door ammoniak
Ammoniak (NH3) is een gas dat ontstaat uit mest. Het vormt een gevaar voor de natuur (zure regen). Om de natuur in Overijssel van de schade door ammoniak te herstellen worden 666 maatregelen genomen in 21 natuurgebieden. Dat kost alleen al in de provincie Overijssel 370 miljoen. Willem Erisman van de Vrije Universiteit  zegt dat de herstelmaatregelen die genomen worden in natuurgebieden wel degelijk effect hebben, maar als je niet tegelijkertijd de bronkant aanpakt dan is het weggegooid geld. Maar door recente uitbreiding van melkveebedrijven wordt de vervuiling niet minder maar juist meer. Roland Bobbink  van de Radboud Universiteit:

“Door allerlei maatregelen in de landbouw is de hoeveelheid ammoniak in de lucht tot 2005 gedaald. Maar daarna kwam er een stagnatie en nu zie je de hoeveelheid ammoniak in Gelderland en Overijssel zelfs weer toenemen.”

Gevaren van mest voor de volksgezondheid
Uit onderzoek van de Brabantse Milieudefensie blijkt dat rond veehouderijbedrijven, vooral bij pluimvee en varkens, verhoogde concentraties van fijnstof en endotoxinen bestaan. Het is zeer aannemelijk dat dit luchtwegproblemen bij omwonenden verklaart. Volgens onderzoeker Dick Heederik van het IRAS baart de ammoniakuitstoot, naast die van fijnstof  veel zorgen:

“Op dagen met veel ammoniakuitstoot, bijvoorbeeld na het uitrijden van mest, hebben mensen ook een lagere longfunctie, blijkt uit ons onderzoek.”

Volgens de oncologisch chirurg Ignas van Bebber hebben omwonenden van veehouderijen in regio’s met veel vee een lagere levensverwachting van mogelijk drie jaar. Zo krijgen mensen die in Noord-Brabant wonen meer longkanker. Volgens artsen in Noord-Brabant bestaat er een verband tussen een lagere levensverwachting en regio’s met een hoge veebezetting.

mest
Dichtheid veestapel en verminderde levensverwachting

De Gezondheidsraad stelt in een rapport van januari 2018 dat er duizenden mensen in Nederland vroegtijdig sterven door fijnstof. De meeste winst valt te boeken door landelijke maatregelen die de deken van met name fijnstof boven Nederland wegnemen. Dat betekent volgens de Raad vooral het verminderen van de uitstoot door pluimvee, varkens en koeien, inclusief ‘strikte handhaving van de mestregels’. De landbouw is volgens de Gezondheidsraad de belangrijkste bron voor fijnstof. Daarnaast liggen de EU-normen voor fijnstof hoger dan WHO- en VS-normen. Een WHO-norm voor fijnstof zou grote gevolgen hebben voor de omvang van de veehouderij (met name de varkens- en pluimveehouderij) die ongeveer 50 procent van de fijnstofuitstoot veroorzaakt in Nederland.

Conclusie
Het is, gelet op alle hier genoemde problemen, onbegrijpelijk dat de Nederlandse overheid niet ingrijpt en aantallen dieren en de hoeveelheid mest vermindert. Ze doet precies het tegendeel, door bij de EU opnieuw succesvol te ijveren voor derogatie, dus voor een ontheffing voor maximale hoeveelheden mest. Dat de Nederlandse overheid over veel meer informatie beschikt dan dat ze met de EU heeft willen delen, blijkt uit mijn volgende artikel. Daarin belicht ik ook de tactiek van het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij (LNV).

Hans Baaij – directeur Varkens in Nood en Dier&Recht