Het oorsmeer van walvissen onthult stress 

Uit nieuw onderzoek is gebleken dat de grootscheepse jacht op vinvissen, blauwe walvissen en bultrugwalvissen fysieke stress veroorzaakt bij deze dieren. Deze conclusie hebben de onderzoekers getrokken nadat ze de samenstelling van walvisoorsmeer hadden bestudeerd. Het onderzoek is onlangs gepubliceerd in Nature Communications.

Oorsmeer zet zich af in de gehoorgang van baleinwalvissen. Gedurende hun hele leven groeit daar een dikke prop van het wasachtige materiaal. Uit oorsmeer van walvissen kun je hun leeftijd, de verontreiniging waaraan ze zijn blootgesteld en hormonale reacties opmaken. Uit de vetten en eiwitten in het oorsmeer leidden de onderzoekers af welk type en welke hoeveelheid hormonen er op een bepaald moment in het leven van de walvis in zijn lichaam bevinden.

Cortisol is de sleutel
Het team, dat onder leiding stond van wetenschappers van de Baylor University in Texas, was vooral geïnteresseerd in cortisol, een hormoon dat zoogdieren produceren in tijden van stress. Het team nam walvisoorsmeer onder de loep uit de collectie van het Natural History Museum in Londen en die van het Smithsonian National Museum of Natural History in de VS, en uit monsters van recente strandingen.

Walvisjacht is stressfactor
De wetenschappers creëerden ‘stressprofielen’ van het totale leven van 20 walvissen: bultruggen, vinvissen blauwe walvissen. Op het hoogtepunt van de internationale walvisjacht in de twintigste eeuw werd er op deze dieren het fanatiekst gejaagd. Deze profielen leverden een dataset op die 146 jaar omspande, van 1870 tot 2016, waarmee ze de stressreacties van de dieren in beeld konden brengen.

Vooral in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw waren de walvissen bijzonder gespannen. In die periode werd er op het noordelijk halfrond zeer intensief op de dieren gejaagd: in de jaren dertig doodden walvisjagers ongeveer 50.000 vinvissen, bultruggen en blauwe walvissen.

Museumcollecties als bron
Richard Sabin, conservator van de afdeling zeezoogdieren in het Londense natuurhistorisch museum, begeleidde het onderzoeksteam bij hun werk met zijn historische walviscollectie, waar ook de kostbare oorsmeerproppen toe behoren. Hij legt het belang van deze oorsmeermonsters uit:

“Wetenschappers verdiepten zich al in de oorsmeerproppen sinds het begin van de twintigste eeuw. Halverwege die eeuw toonden wetenschappers van ons Natural History Museum aan dat ze op basis van het oorsmeer van baleinwalvissen konden bepalen op welke leeftijd een dier was gestorven. Dit was een belangrijke ontwikkeling, omdat we nu in staat waren om nauwkeuriger te schatten hoe oud de walvissen waren die door commerciële walvisjagers waren buitgemaakt.”

Onderzoek omspant eeuwen
Richard Sabin vertelt dat het onderzoek een grote tijdsperiode omvat:

“Het museum bezit veel vroege monsters, en de oudste oorsmeerprop die voor dit onderzoek is gebruikt is afkomstig van een Noord-Atlantische vinvis die heeft geleefd van ongeveer 1870 tot 1909. Dankzij deze monsters kon het team het bereik van hun project uitbreiden tot in de negentiende eeuw.”

Het museum heeft in totaal acht oorsmeerproppen aangeleverd voor het onderzoek, afkomstig uit de periode 1870-1956.

Richard voegt hieraan toe:

“Dit onderzoek is eens te meer het bewijs van de kracht en de betekenis van gearchiveerde natuurhistorische collecties. Elk jaar slagen we erin om met geavanceerde analysetechnieken nieuwe informatie te halen uit de vaak eeuwenoude en goed bewaarde museumexemplaren.”

Onderwateroorlog
Niet alleen de walvisjacht heeft impact gehad op de walvissensoorten. In de afgelopen honderd jaar zijn baleinwalvissen ook aan andere, door mensen veroorzaakte, stressfactoren blootgesteld. Denk bijvoorbeeld aan scheepvaartverkeer en de toegenomen visvangst.

De onderzoekers toonden ook aan dat de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) een stressreactie bij de dieren heeft opgeroepen. De commerciële jacht stond destijds op een heel laag pitje, maar volgens het onderzoeksteam bleef het cortisolniveau van de walvissen stijgen. Dat zou kunnen komen door invloed van bijvoorbeeld zeeslagen en onderwaterbommen. Misschien kunnen we stellen dat oorlogvoering in die tijd de walvisjacht verving als bron van stress.

Met andere woorden: baleinwalvissen zouden met name een verhoogd risico kunnen hebben op stress tijdens wereldwijde conflicten, omdat ze tijdens hun leven zulke immense afstanden afleggen dat ze een grote kans hebben op een confrontatie met oorlogsgeweld op zee.

Een beetje verlichting
De stressniveaus van de bestudeerde walvissen bereikten opnieuw een piek in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen de walvisjacht na de Tweede Wereldoorlog weer flink toenam. Halverwege de jaren zeventig kwam er redding voor veel walvispopulaties: er werd een tijdelijk verbod ingesteld op commerciële jacht. Daardoor werden er prompt 75% minder vinvissen, blauwe walvissen en bultrugwalvissen gevangen. In deze periode constateerden de onderzoekers dan ook de bijbehorende daling van het cortisolniveau.

Helaas begon de cortisol van 1970 tot 2016 weer geleidelijk te stijgen. Niet alleen de toename van scheepvaartverkeer en vervuiling van de oceanen zijn hier de oorzaak van, ook de stijgende zeetemperaturen speelden mogelijk een rol.

Niet dodelijk, wel schadelijk
Geluidsoverlast is niet dodelijk voor walvissen, maar het kan hun leven enorm schaden. Het is een grote uitdaging voor natuurbeschermers om deze stressfactoren op te sporen, zeker bij dieren die zo ongrijpbaar zijn en zo lang leven als walvissen. Het is lastig om monsters te nemen en gegevens te verzamelen over lange periodes.

Hier bieden de museumcollecties uitkomst. De meeste oorsmeermonsters in dit onderzoek komen van walvissen die over de hele wereld gevonden zijn. In deze nieuwste publicatie is de langste periode van stress bij baleinwalvissen tot nu toe vastgelegd. Op basis hiervan kunnen wetenschappers modellen maken van de mogelijke invloed van allerlei factoren.

Meer inzicht, meer bescherming
Aan het hoofd van het onderzoek stond Dr. Stephen Trumble, hoogleraar biologie aan de Baylor University. Hij benadrukt het belang van betere walvisbescherming:

“We weten nu dat het leven van walvissen wordt beïnvloed door wat er overal ter wereld om hen heen gebeurt. Omdat we de hoeveelheid hormonen en andere lichaamsstoffen in oorsmeer kunnen meten, zullen we uiteindelijk meer inzicht krijgen in de cumulatieve effecten van verschillende stressfactoren op deze reuzen van de oceaan. Deze publicatie laat bijvoorbeeld het verband zien tussen stress en alle aspecten van de walvisvangst: van geluid tot naderende schepen en directe vangst. Het is tijd dat leiders, overheden en andere instanties nu maatregelen om deze dieren te beschermen.”

Richard Sabin voegt hieraan toe:

“Het is bijzonder om deel uit te maken van een onderzoeksteam dat niet alleen stressvolle effecten blootlegt van de commerciële walvisvangst, maar ook aantoont dat walvissen continu stress ervaren door menselijke activiteiten. Het onderzoek bewijst hoe belangrijk het is om informatie over lange periodes te combineren zodat we inzicht krijgen in de oorzaken en effecten van menselijk handelen op de natuur.”

Bron: Natural History Museum London @AnimalsToday.nl Anne Douqué