Goed nieuws voor dier, mens en natuur: in 2024 zijn er in Europa meer rivierbarrières verwijderd dan ooit tevoren. Het weghalen van verouderde obstakels draagt bij aan herstel van natuurlijke rivierstromen en heeft een positief effect op onder andere vismigratie en biodiversiteit.
Uit een recent rapport van Dam Removal Europe (DRE) blijkt dat het afgelopen jaar maar liefst 542 barrières zijn verwijderd, verspreid over 23 Europese landen. Waar landen als Finland en Frankrijk al langer actief rivierbarrières weghalen, deden in 2024 ook Turkije, Kroatië, Tsjechië en Bosnië en Herzegovina voor het eerst mee. Het merendeel van de verwijderde obstakels (99 procent) was lager dan vijf meter en bestond vooral uit duikers en stuwen.
DRE ruimt rivierbarrières op
DRE is een samenwerking van verschillende organisaties met als doel het herstellen van vrij stromende rivieren door het verwijderen van oude barrières. Het Wereld Natuur Fonds (WNF), The Rivers Trust, The Nature Conservancy, het European Rivers Network, Rewilding Europe en Wetlands International Europe, zijn de organisaties in kwestie.
Jelle de Jong, directeur van het WNF, is enthousiast over de ontwikkelingen en benadrukt hoe belangrijk de barrièreverwijderingen zijn:
“Dit recordjaar laat zien dat steeds meer landen en gemeenschappen de waarde inzien van vrij stromende rivieren. Gezonde rivieren zijn essentieel voor biodiversiteit en klimaatadaptatie. Europa heeft de meest gefragmenteerde rivieren ter wereld – het is cruciaal dat we doorgaan met het verwijderen van verouderde dammen.”
Zoals de Jong aanhaalt, zorgen dammen en andere rivierbarrières voor fragmentatie van de rivieren. Dit betekent dat de lange rivieren onnodig opgedeeld zijn in stukken. Door het verwijderen van de obstakels is in 2024 alleen al meer dan 2.900 kilometer rivier opnieuw verbonden.
Vissoorten onder druk
Natuurorganisaties pleiten al langer voor barrièreverwijdering, omdat de obstakels de biodiversiteit verslechteren. Zo beïnvloeden ze het voortbestaan van migrerende vissoorten. Sinds 1970 is 75 procent van de Europese zoetwaterpopulaties verdwenen, aldus het WNF. Naast dammen spelen ook de klimaatcrisis, overbevissing en watervervuiling hierin een rol.
Kenmerkend aan trekvissen, zoals palingen, zalmen en steuren, is dat ze lange afstanden afleggen om zich voort te planten. Rivierbarrières sperren de weg voor de vissen of zorgen er zelfs voor dat de vissen helemaal niet beginnen met de migratie. Het verwijderen van obstakels heeft niet alleen een positief effect op vissen, maar komt ook andere diersoorten ten goede. Vrij stromende rivieren zorgen namelijk voor natuurlijke, kronkelende waterlopen met ideale leefgebieden voor onder meer insecten, vogels en otters.
Het herstel van de natuurlijke rivierstroom verhoogt daarnaast ook de klimaatweerbaarheid. De rivieren functioneren als natuurlijke buffers tegen extreme regen of droogte. Zoals vaak gedacht wordt, veroorzaakt het verwijderen van de oude rivierbarrières geen extra risico op overstromingen. De verwijderde obstakels zijn buiten gebruik en worden ook niet meer onderhouden, wat juist kan zorgen voor instorting en onverwachte doorbraken en overstromingen. Door ze nu te verwijderen, wordt de veiligheid verbeterd.
Nederlandse bijdrage
Ook Nederland leverde een bescheiden bijdrage: in 2024 zijn twee verouderde rivierbarrières verwijderd. Het is nog erg vroeg om de positieve langetermijneffecten daarvan te bestuderen. Een mooi voorbeeld waar deze effecten wel al zichtbaar zijn is in de gemeente Winterswijk. In 2015 werden daar twee stuwen uit de beek Boven Slinge verwijderd, gecombineerd met onder andere herinrichting van de oevers. Monitoring liet zien dat de biodiversiteit vervolgens flink toenam: er werden 30 procent meer vissoorten waargenomen. Het aantal individuele vissen groeide van 193 in 2015 naar 510 in 2017.
Dit is een van de vele voorbeelden die laten zien hoe effectief het verwijderen van rivierbarrières is. Met dit recordaantal in 2024 zetten we een belangrijke stap in de goede richting – voor de gezondheid van flora en fauna, en voor een klimaatbestendige toekomst.
Bronnen:
- WWF (1, 2)
- Dam Removal Europe
- Lees ook op AnimalsToday.nl;
©AnimalsToday.nl Imane Vossen
