Steken en prikken 

Niet alle dieren zijn aaibaar en schattig, sterker nog, soms kunnen ze behoorlijk van zich af steken en prikken. Dat doen ze om twee simpele redenen: zelfverdediging en het vangen van een prooi. De manier waarop ze te werk gaan is echter verre van simpel.

Je herkent het vast, je zit lekker buiten of neemt een koele duik in zee, en hup, een prikkelend of stekend gevoel. Je bent te pakken genomen door een mug of kwal. Heel vervelend, maar bedenk dat het niets persoonlijks is. Het dier probeert te eten of is bang. In Nederland is een steek of beet meestal ook niet ernstig. Maar toch, in de acceptatie van het ongemak helpt het misschien om iets meer te weten van de fascinerende en rijk gevarieerde steek- en prikmethodes uit het dierenrijk.

Kwallen en hun tentakels

Volgens oceaanonderzoekster Juli Berwald beschikken kwallen over de meest verfijnde en ingewikkelde biologische steekapparatuur ter wereld. En dat is vermoedelijk waarom ze in de afgelopen miljoenen jaren nauwelijks zijn geëvolueerd.

“Als je door een kwal wordt geprikt, sta je in contact met een half miljard jaar evolutie.”

De tentakels van een kwal zitten vol met duizenden netelcellen of cnidocyten, die functioneren als kleine harpoentjes. Komt de kwal zijn favoriete hapje –zooplankton -tegen, dan worden de cellen getriggerd en schieten hun giftige pijlen af met een adembenemende snelheid van wel vijf miljoen g-krachten. Hiermee beschikt de kwal over de allersnelste beweging van alle dieren ter wereld.

Camouflage van de steenvis

De steenvis heeft ook een record in handen, en wel als meest giftige dier ter wereld. Dat combineert hij met een uitstekende camouflagetechniek. Op de bodem van ondiepe wateren in de Indo-Pacific, de Cariben en de Florida Keys, is hij niet te onderscheiden van zijn omgeving; hij oogt exact als de stenen om hem heen. Maar hij heeft steeknaalden, die bij dreigend gevaar op zijn rug opgestoken worden, en waarmee hij de aanvaller of prooi met gif injecteert. Juist de combinatie van gif en het talent om zich volledig onzichtbaar te maken, maakt deze dieren uitermate gevaarlijk. Voor mensen is de steek niet dodelijk, maar zorgt wel voor intense pijn, ademhalingsproblemen, schade aan bloedvaten en duizeligheid. Oppassen dus!

Dichterbij huis: de schorpioen

Net als veel andere giftige dieren, geven ook schorpioenen de voorkeur aan de inzet van andere technieken dan gif. Immers, de aanmaak van gif kost energie en tijd, en wordt het gif gebruikt dan is de schorpioen enige tijd minder goed beschermd. Daarom heeft hij alternatieven tot zijn beschikking, zoals zich verstoppen, vluchten en het vermorzelen van de vijand met zijn klauwen. Hij kan ook steken zonder of met minder sterk gif, die niet dodelijk is maar wel kan verlammen. Als laatste redmiddel zet de schorpioen zijn troef in: gif! Toegediend via een gladde gifnaald met buizen en weerhaken. Gevaarlijk, maar voor mensen nog steeds geen reden voor paniek. Om de redenen die hiervoor zijn genoemd gaan alle 1750 schorpioensoorten een confrontatie liever uit de weg, en áls het tot steken komt zijn er ‘maar’ 25 soorten voor de mens fataal. Het devies is dan ook: pas op, maar laat ze vooral met rust. Dan doen zij dat ook.

Gruwelen met de wesp, in Nederland!

Iedereen kent de wesp. En iedereen weet dat ze kunnen steken. Minder bekend is dat de angel waarmee ze steken, vaak ook gebruikt wordt als legboor om eitjes te deponeren. Dit is de reden dat stekende wespen meestal vrouwtjes zijn. De angel wordt door verschillende wespen verschillend ingezet: vleesetende wespen verlammen of doden er hun prooi mee, graafwespen gebruiken hem als spies om hun prooi mee te vervoeren en parasitaire wespen leggen eitjes in het gevangen insect. Dit kan er behoorlijk heftig aan toe gaan, zoals in het geval van goudwespen, zoals de juweelwesp of kakkerlakkendoder.

Als je niet van horror houdt, hou dan op met lezen. Het werkt zo: de kakkerlak of wespenlarve (van een andere soort) wordt op twee specifieke plekken in het hoofd gestoken: de eerste steek verlamt de voorpoten, de tweede schakelt de vluchtreflex uit. Daarna legt de wesp een ei in het lichaam van het slachtoffer en maakt het gat goed dicht zodat van ontsnappen geen sprake meer kan zijn. De – let wel: nog levende – kakkerlak/larvezombie wordt langzaam maar zeker van binnenuit opgegeten door het nieuwe wespenkind. En nee, dit gaat niet om dieren in het verre buitenland, deze koekoekswespen komen in Nederland en België veelvuldig voor. Rrrrrr!

Steken en prikken is de titel van een televisieprogramma uit 2022 van NPO Zapp, waar presentatoren Emma Wortelboer en Jurre Geluk zich laten steken door ‘dieren uit de achtertuin’, om te onderzoeken wat het effect is.

Bron:

• National Geographic

©AnimalsToday.nl Laura Lancée