Zeg nee tegen Menu Méditerranée

Dode aangespoelde vos- en blauwe haaien op de stranden van Spanje, Libië en Marokko zorgden in 2019 voor afschuw onder nietsvermoedende toeristen langs de Méditerranée. De karkassen waren voorzien van een diep gat, soms in de buik of rug, maar vaker in de kop of zelfs recht in een oog. Welk wezen kon in hemelsnaam een dergelijk groot top-zeeroofdier min of meer meteen doden? Was hier sprake van toedoen van een menselijke jager, de zogenaamde sportvisser met zijn of haar vlijmscherpe harpoen? Of strafte de drietand van zeegod Poseidon in ongenade gevallen onderdanen?

Grote blauwe haai (*Prionace glauca*) | Foto: publiek domein

Uit onderzoek van Spaanse marine- (zee)biologen rees het vermoeden dat deze zeer kwetsbare haaien – ze staan op de rode lijst van IUCN (International Union for Conservation of Nature) – nog een verschrikkelijke nietsontziende vijand in hun territorium moesten dulden. Niet alleen de jagende mens, maar ook de zwaardvis; een viereneenhalf meter lange en zeshonderd kilo wegende roofvis. Nader onderzoek volgde en uit pathologische gegevens (publicatie 12 augustus 2025) bleek onomstotelijk dat de zwaardvis als ‘schuldige’ kon worden aangemerkt. Botresten van ‘het zwaard’, het spitse bovenkaakbotbeen van de vis, werden in de gaten aangetroffen.

Op zich zijn aanvallen van zwaardvissen op haaien niet onbekend bij oceanologen, maar men vermoedt inmiddels wel dat de mate van aanvallen van deze vissen op haaien is toegenomen. Van belang hierbij is dat haaien helemaal geen prooidier voor zwaardvissen zijn! Bovendien is bekend dat zwaardvissen hun prooien slechts verwonden door met hun zwaard de buik, flank of rug open te rijten. Dit om de prooi eerst te verzwakken om later eenvoudiger te kunnen vangen.

‘Oorlog’ voor voedsel

De onderzoekers merken – als verklaring voor dit gedrag – op dat vooral blauwe haaien zich voeden met jonge zwaardvissen. Het agressieve gedrag zou daarom te verklaren zijn doordat de grotere volwassen zwaardvissen de haaien doden om hun jongen te verdedigen. Een andere verklaring is dat de zwaardvissen hun territorium uitbreiden zodat er voldoende voedsel voor hen beschikbaar blijft. Minder haaien betekent meer voedsel voor de zwaardvissen. De theorie die verband houdt met serieuze voedseltekorten voor zowel de haaien als de zwaardvissen kan worden ondersteund door andere bekende feiten. Zo blijkt al decennia dat de Middellandse zee enorm aan biodiversiteit verliest.

“De Middellandse staat onder druk door overbevissing, intensieve scheepvaart, grondstoffenwinning en klimaatverandering.”

De strijd voor roofzeedieren om voldoende voedsel te vinden is onmiskenbaar een gevolg van de menselijke ecologische afdruk. En die is duidelijk afleesbaar.
.

Hittegolf in de Middellandse Zee bedreigt het zeeleven

Zeg nee tegen Menu Méditerranée

Wie tijdens de vakanties de Méditerranée bezoekt, ontdekt dat de menukaarten van restaurants vol staan met vis-specialiteiten. Een greep uit een gemiddeld vis-menu:

Grilled Swordfish. Vaak genoeg betreft het hier jonge zwaardvissen onder de 5 kilo, terwijl een minimumvereiste van 25 kilo is vereist.
Sushi (vaak wordt hier zwaardvis in verwerkt).
‘Fish of the day’ (bij prijzen vanaf 50 euro kan men rekenen op zwaardvis).
Inktvis (waaronder baby-inktvis).
Cazón, adobo of bienmesabe – in Spanje een synoniem voor haai.
Polombo, smeriglo en gattuci – in Italië een synoniem voor haai en ‘saumonette’ in Frankrijk.
’Flake’ of ‘grayfish’ – Let op: Dit betreft evenzo een synoniem voor haai!
Makreel, heek, barracuda, tonijn, sardine, oblade, dorade (zeebaars), mahi, albacore, tarbot en tandbrasem. (allemaal ook op het menu van de zwaardvis en de haai).
.

De zwaardvis (Xiphias gladius) is voor het laatst beoordeeld voor de Rode Lijst van IUCN in 2021. De zwaardvis staat sinds december 2024 vermeld als bijna bedreigd (gevoelig) onder criterium A2bd. Blauwe haai (Prionace glauca) is voor het laatst beoordeeld in 2018. Deze soort staat december 2024 vermeld als bijna bedreigd onder criterium A2bd, wat betekent; grotendeels uitgeput!
.

Haaien spelen cruciale rol bij herstel beschadigde ecosystemen

.
Hoewel toproofvissen als mensbedreigend worden aangemerkt, moet niet worden vergeten dat elke oceaan niet zonder deze dieren kan functioneren. Zwaardvissen én haaien houden de populaties van hun prooidieren in evenwicht, wat essentieel is voor de gezondheid van het ecosysteem.

Bronnen: (in volgorde):