Eva Meijer: Dierentalen 4: Huisdieren 

Border collie Chaser leerde in drie jaar intensieve training de namen van 1022 voorwerpen. Niet alleen kan ze die op verzoek brengen, ook kan ze ze indelen in categorieën: de ballen bij de ballen en de poppen bij de poppen. Haar kennis houdt in dat ze begrijpt dat woorden naar voorwerpen verwijzen, dat bepaalde verbale aanwijzingen verwijzen naar voorwerpen, en dat namen naar voorwerpen of categorieën verwijzen, los van gedrag dat in die richting wijst; ze weet het dus zelf, en reageert niet simpelweg op aanwijzingen van psycholoog John Pilley, die haar trainde.

Chaser heeft een goed geheugen; Pilley moest de woorden op de objecten schrijven om ze te onthouden. Haar woordenschat is groter dan die van een driejarig kind. Chaser kan ook deduceren: als ze een nieuw woord hoort, dan vindt ze het object dat erbij hoort in een stapel voorwerpen omdat de naam zich onderscheidt van de namen die ze al kent. Na het aanleren van woorden – wat Pilley op een bepaald moment zat was, hij denkt dat Chaser nog makkelijk veel meer woorden had kunnen leren – zijn Pilley en Chaser begonnen met grammatica. Chaser begrijpt zinnen met een simpele grammatica. Als haar gevraagd wordt het speeltje langnek naar luipaard te brengen, dan doet ze dat. Als gevraagd wordt de luipaard naar de langnek te brengen, dan doet ze dat ook. Eerder onderzoek had al aangetoond dat honden simpele samengestelde zinnen begrijpen, iets waar leken overigens ook bekend mee zijn, denk aan: ‘pak de bal’ of ‘ga in je mand’.

De relatie tussen honden en mensen is bijzonder omdat honden en mensen samen geëvolueerd zijn. Door de lange gedeelde geschiedenis en het proces van domesticatie, zijn honden op mensen gericht raakt, en vice versa. Hoewel honden de wereld vooral door hun neus begrijpen en mensen veel meer gebruik maken van zicht, kunnen individuen uit die soorten elkaar goed begrijpen. Honden zijn gaan blaffen om met mensen te communiceren en mensen hebben geleerd dat blaffen te begrijpen. Mensen kunnen op geluidsopnames van blaffende honden horen in welke stemming ze zijn. Ze kunnen ook aan de intensiteit van een opname van een grom begrijpen wat de hond wil. Honden kunnen op basis van foto’s van delen van gezichten beoordelen hoe de mens die erop staat zich voelt; mensenstemmen zijn voor honden nog makkelijker te lezen. Honden kunnen gebaren en gelaatsuitdrukkingen van mensen veel beter lezen dan wolven, hun verwanten in het wild. Als een mens eten onder een bekertje verstopt, en er twee lege naast zet, zal een hond in een onderzoek de aanwijzing van de mens volgen; als de mens naar het linker bekertje wijst dan snuffelt hij of zij eerst daar. Wolven negeren de mens en gebruiken hun neus. Wolven missen de gevoeligheid voor wijzen en fysieke aanwijzingen van mensen ook als ze bij mensen opgevoed zijn, wat erop wijst dat het een kwestie van domesticatie is en niet van opvoeding. Mensen die hondengedrag uit wolvengedrag willen verklaren – iets dat populair is onder amateurhondentrainers – vergeten vaak dat domesticatie niet alleen het lichaam, ook de psyche van honden heeft veranderd. De wederzijdse gerichtheid is niet alleen iets wat we – honden en mensen – leren door samen te leven, duizenden jaren gedeelde geschiedenis hebben ook genetisch invloed gehad. Het beste voorbeeld daarvan is misschien te vinden in een recent onderzoek dat aantoonde dat wanneer een hond en mens die een relatie hebben elkaar aankijken, ze allebei oxytocine aanmaken, ook wel het knuffelhormoon genoemd. Mensen maken dit ook aan als ze hun geliefde zien of knuffelen, of hun baby.

Tussen mensen en gedomesticeerde dieren is een ander soort interactie mogelijk dan tussen mensen en wilde dieren. Waar de talen die ik vorige week besprak vooral binnen soorten een rol speelden, zien we dat honden (of katten, of paarden, of varkens, of andere gedomesticeerde dieren) en mensen onbewust en bewust methoden ontwikkeld hebben om elkaar te verstaan, waarin zowel lichamelijke als culturele factoren een rol spelen. Dat betekent niet dat die relaties automatisch altijd vlekkeloos verlopen. Werkdieren verzetten zich bijvoorbeeld of ze protesteren als ze het ergens niet mee eens zijn. En in alle gesprekken, ook tussen mensen onderling, kunnen misverstanden ontstaan. Daarnaast zijn processen van domesticatie vaak met geweld gepaard gegaan (dieren zijn bijvoorbeeld opgesloten, gevangen gehouden, door fokprogramma’s fysiek aangepast) en worden de relaties tussen mensen en gedomesticeerde dieren meestal gekenmerkt door een ongelijke machtsverhouding, die zich bijvoorbeeld uit in de vee-industrie, maar ook in het feit dat honden aan de riem moeten lopen.

Samenwonen met dieren levert echter wel een speciaal soort kennis van ze op, daarom betoogde de bekende etholoog Konrad Lorenz ook dat samenleven met dieren de enige manier was om ze goed te bestuderen. Hij leefde zelf samen met talloze dieren, van ganzen tot raven en honden, en schreef zowel academische boeken als hun biografieën. Tegenwoordig zijn er meer dieronderzoekers die zo denken. Kattenonderzoekers Alger en Alger betogen bijvoorbeeld dat we het best kunnen begrijpen hoe de communicatie tussen katten en mensen werkt door interacties tussen die twee soorten te bestuderen. De beste methode hiervoor vinden zij etnografisch onderzoek. Dat brengt een gemeenschap in kaart in de habitat van die gemeenschap, dus niet in een laboratorium; zelf deden ze onderzoek in een asiel.

Deze en andere onderzoekers zijn niet alleen geïnteresseerd in het schetsen van een goed beeld van bepaalde dieren, en hun contact met mensen, ze stellen ook het onderscheid tussen natuur en cultuur ter discussie. Mensen denken vaak dat mensen de enige zijn met cultuur, en dat andere dieren tot de natuur behoren, terwijl dieren ook culturen hebben, soms samen met mensen, en mensen net zo goed deel van de natuur zijn.

Nova Science Now : How Smart Are Dogs?

Chaser Responds to the Combination of Verb and Noun Phrases

Eva Meijer is beeldend kunstenaar, filosoof, schrijver en singer-songwriter. Ze werkt aan een proefschrift over politieke stemmen van het dier en auteur van Dierentalen, een boek over dierentalen en de vraag wat taal eigenlijk is. Meer informatie is te vinden op haar website: www.evameijer.nl.

©PiepVandaag.nl