Een psychologisch experiment met een rubberen arm blijkt ook te werken bij octopussen. Japans onderzoek heeft dit aangetoond. Het is de eerste keer dat dit fenomeen is waargenomen bij een niet-zoogdier.
De zogenaamde rubberenarm-illusie is een psychologische truc waarbij een kunstarm als onderdeel van het eigen lichaam wordt ervaren. Door de echte arm te bedekken en deze synchroon aan te raken met de zichtbare rubberen arm, ontstaat de illusie dat het kunstledemaat onderdeel is van het eigen lichaam. De hersenen koppelen namelijk verschillende informatiebronnen, het gevoel van aanraking en het zien ervan, om een beeld van het eigen lichaam te vormen. Wanneer er vervolgens bijvoorbeeld wordt gedreigd op de kunstarm te slaan, zal de proefpersoon daarop reageren.
Rubberen arm octopussen
Tot nu toe werkte deze illusie alleen bij mensen en zoogdieren, zoals muizen. Onderzoekers van de Universiteit van de Ryukyus in het Japanse Okinawa hebben dit nu dus voor het eerst aangetoond bij een niet-zoogdier. Dit is opmerkelijk, omdat de octopus een geheel ander zenuwstelsel heeft. De weekdieren beschikken over negen breinen, waarvan één centrale en acht kleinere in elk van de tentakels. Daardoor kunnen hun tentakels onafhankelijk van elkaar bewegen, zelfs wanneer eentje wordt afgehakt.
Proef met de kunstarm
Tijdens het onderzoek werd bij zes octopussen herhaaldelijk één van de tentakels bedekt door middel van een plaat met een kunstarm. Zowel de tentakel als de rubberen arm werden tegelijkertijd gestreeld met een kunststof schuifmaat. Acht seconden later knepen de onderzoekers de kunstarm met een pincet (redactie: vanuit Animals Today veroordelen we proeven op dieren waarbij op de ene of andere manier angst- en/of pijnprikkels worden toegediend). Alle zes de octopussen reageerden daarop met een duidelijke defensieve reactie, variërend tussen het terugtrekken van een tentakel, een ontsnappingspoging of van kleur veranderen.
Wanneer het begin van de proef niet juist werd uitgevoerd, werd die reactie niet waargenomen. Bijvoorbeeld wanneer er niet synchroon werd gestreeld, enkel de kunstarm werd aangeraakt of wanneer de tentakel in een andere houding lag dan de kunstarm. De octopussen beschouwden de kunstarm dan duidelijk niet als onderdeel van hun eigen lichaam.
Rijk lichaamsbeeld octopussen
Peter Godfrey-Smith is wetenschapsfilosoof aan de Universiteit van Sydney en houdt zich bezig met het octopus brein. Hij reageert verrast op de uitkomst van het onderzoek. Met name het feit dat het effect niet optrad wanneer de houding van de kunstarm niet precies overeenkwam met die van de tentakel, vond hij opvallend. Godfrey-Smith zegt hierover:
“Het suggereert dat octopussen een behoorlijk rijk lichaamsbeeld hebben.”
Yuzuru Ikeda, medeauteur van het onderzoek, deelt welk inzicht dit biedt in de werking van de hersenen van de achtpotigen:
“De illusie zou suggereren dat octopussen het vermogen hebben om te anticiperen en te voorspellen, wat gunstig is voor hun overleving.”
Echter duidt de bevinding ook juist op een mislukte hersenfunctie, aldus Ikeda. Het lichaam beschouwt immers een kunstarm onjuist als onderdeel van het eigen lichaam.
Evolutie van ongewervelden
De octopussen staan evolutionair gezien ver af van zoogdieren. Ze zijn ongewervelden met een complex zenuwstelsel en beschikken dus niet over een ruggengraat. Toch blijken ze, ondanks hun aparte evolutionaire pad, over een vergelijkbaar niveau van zelfbewustzijn te beschikken. Octopussen staan al bekend om hun hoge mate van intelligentie en probleemoplossend vermogen, en dit onderzoek voegt nu het unieke vermogen van zelfbewustzijn eraan toe.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Imane Vossen
