Mannetjes niet altijd de baas in primatengemeenschappen

Volgens een nieuwe studie wisselt de machtsdynamiek binnen en tussen primatengemeenschappen. In maar liefst 70 procent van de geanalyseerde populaties is er geen duidelijke dominantie van mannetjes over vrouwtjes – of omgekeerd. Binnen en tussen groepen blijken de machtsdynamieken sterk te variëren, waarbij geen van beide seksen standaard de overhand heeft.

Lange tijd werd aangenomen dat mannetjes bij primaten over het algemeen de vrouwtjes sociaal domineerden. Maar een nieuwe studie heeft aangetoond dat in de meeste primatenpopulaties en -soorten geen van beide geslachten duidelijk de overhand heeft. Dieter Lukas is een van de auteurs van het onderzoek en zegt het volgende:

“Machtsverhoudingen tussen mannetjes en vrouwtjes zijn veel flexibeler dan vaak wordt aangenomen.”

Onderzoek interacties mannetjes en vrouwtjes

De resultaten van de studie werden maandag gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. Onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie (Duitsland) en de Universiteit van Montpellier (Frankrijk) verzamelden gegevens uit 253 studies met 121 primatensoorten. Hierbij lag de focus op conflictueuze interacties tussen volwassen mannetjes en vrouwtjes. Gevechten, bedreigingen en onderwerping vormen namelijk de helft van alle sociale conflicten in primatengroepen.

Gebleken is dat slechts 17 procent van de primatenpopulaties strikt mannelijke dominantie vertoonde, 13 procent strikt vrouwelijke dominantie, en in 70 procent van de gevallen was de dominantie gedeeld of onduidelijk. Daarbij vinden er er machtsverschuivingen plaats tussen verschillende populaties van dezelfde soort. Dieter Lukas:

“Andere onderzoekers hadden dit in de natuur al benadrukt, maar ons onderzoek toonde een grote variatie in deze relaties, waarbij zelfs machtsverschuivingen tussen verschillende populaties van dezelfde soort kunnen worden waargenomen.”

Vrouwtjes versus mannetjes

Volgens het onderzoek hebben vrouwtjes subtiele en vreedzame manieren om macht te verkrijgen, terwijl mannetjes juist vertrouwen op hun fysieke kracht en dwang. Vrouwelijke dominantie wordt voornamelijk waargenomen bij soorten waarvan de vrouwtjes monogaam zijn of qua grootte vergelijkbaar zijn met de mannetjes, zoals lemuren, galago’s en plompe lori’s. Maar vrouwelijke dominantie komt ook voor bij soorten waar vrouwtjes de voortplanting bepalen door te beslissen wanneer en met wie ze paren, zoals bij bonobo’s, of wanneer er geen kindermoord plaatsvindt, want hierdoor ontstaan er minder conflicten. Slechts in sommige gevallen laten vrouwtjes agressief hun dominantie gelden. Bonobovrouwtjes spannen bijvoorbeeld samen om individuele mannetjes te overmeesteren. Dieter Lukas:

“De belangrijkste mechanismen waarmee vrouwtjes macht verwerven, lijken verband te houden met hun vermogen om te kiezen met welke mannetjes ze omgaan en met welke ze paren.”

Mannelijke dominantie daarentegen komt voor wanneer mannetjes groter zijn, groepen zich op het land bevinden en veel vrouwtjes met meerdere mannetjes paren, zoals bij beerbavianen, chimpansees en gorilla’s.

Eerder onderzoek

Onderzoekers projecteren vaak onbewust hun eigen vooroordelen en verwachtingen op diergedrag. Co-auteur Élise Huchard van het onderzoek wijst hierop:

“Het is moeilijk, zelfs voor wetenschappers, om zich te bevrijden van hun subjectiviteit, omdat we ook worden beïnvloed door de maatschappij waarin we leven.”

De eerste soorten die door primatologen werden bestudeerd, zoals bavianen, makaken, chimpansees, werden allemaal door mannen gedomineerd. Hierdoor werd al gauw de conclusie getrokken dat bij alle primaten de mannetjes domineerden. Huchard:

“Onderzoekers dachten een tijdlang dat deze soorten het oerbeeld vertegenwoordigden, totdat sommige studies een uitzonderlijke sociale diversiteit aan het licht brachten.”

De mens

De bevindingen van het onderzoek bieden nieuwe inzichten in het ontrafelen van biologische en culturele factoren achter genderongelijkheid bij Homo sapiens. De auteurs stellen dat onze primatenvoorouders niet zo’n bevooroordeelde machtsstructuur hadden als eerder werd gedacht, en dat dominantie tussen het mannelijk en vrouwelijk geslacht flexibel was.

Ondanks dat mensen veel kenmerken vertonen die we ook zien bij soorten waar relaties en machtsspel genuanceerd zijn, concluderen de onderzoekers dat de historische genderongelijkheid waarschijnlijk niet het gevolg is van een evolutionaire erfenis. Lukas:

“Mensen maken geen deel uit van een soortgroep waar de macht gefixeerd is ten opzichte van één geslacht. Onze soort bevindt zich op een spectrum. Ik denk niet dat er binnen onze soort maar één systeem van genderongelijkheid bestaat. Er zijn enorme culturele verschillen rond macht.”

Bron: